Դրամաշրջանառությունը և ֆինանսական համակարգը Հայաստանում

Նախագծի հղումը.

 ՀՀ օրենքը սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին

ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքն ապահովում է Սպառողների պաշտպանությունը՝ երաշխավորելով, որ ապրանքներն ու ծառայությունները որակյալ են, անվտանգ և համապատասխանում են իրենց նշանակությանը: Օրենքի հիմնական դրույթները ներառում են:

1. Տեղեկատվության իրավունքը
2. Ապրանքների և ծառայությունների ընտրության իրավունք
3. Անվտանգության իրավունք
4. Որակյալ ապրանքների և ծառայությունների իրավունք
5. Վնասի փոխհատուցման իրավունք

ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքը սահմանում է ինչպես սպառողների, այնպես էլ արտադրողների իրավունքներն ու պարտականությունները: Այն արտադրողներից պահանջում է ճշգրիտ տեղեկատվություն տրամադրել իրենց առաջարկած ապրանքների և ծառայությունների վերաբերյալ, ապահովել այդ ապրանքների անվտանգությունն ու որակը և փոխհատուցում տրամադրել ապրանքների պատճառած ցանկացած վնասի դեպքում: Սպառողները, իրենց հերթին, իրավունք ունեն ճշգրիտ տեղեկատվություն ստանալ իրենց գնած ապրանքների և ծառայությունների վերաբերյալ, ընտրել իրենց կարիքներին և ակնկալիքներին համապատասխան ապրանքներ և պահանջել փոխհատուցում, եթե նրանք վնաս են ունենում արտադրանքի օգտագործման արդյունքում:

Բացի այդ, օրենքը սահմանում է սպառողների և արտադրողների միջև վեճերի լուծման ընթացակարգեր և նախատեսում է տուգանքներ արտադրողների համար, որոնք խախտում են սպառողների իրավունքները: Այն նաև սահմանում է օրենքին համապատասխանության և սպառողների իրավունքների պաշտպանության վերահսկման համակարգ: Ընդհանուր առմամբ, ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքը կարևոր գործիք է ապահովելու համար, որ սպառողները ունենան անվտանգ և բարձրորակ ապրանքներ և ծառայություններ, և որ նրանց իրավունքները պաշտպանված լինեն:

Արտադրողները պետք է ապահովեն, որ իրենց ապրանքներն ու ծառայությունները համապատասխանեն որակի սահմանված չափանիշներին և անվտանգ լինեն սպառողների օգտագործման համար:

Ապրանքի պատճառած վնասի դեպքում սպառողները իրավունք ունեն փոխհատուցում պահանջել արտադրողից: Օրենքը սահմանում է փոխհատուցում ստանալու պայմաններն ու ընթացակարգերը, ներառյալ հայցը ներկայացնելու ժամկետները և հայցը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ ապացույցները:

Օրենքը նախատեսում է սպառողների և արտադրողների միջև վեճերի լուծման տարբեր մեխանիզմներ, ներառյալ միջնորդությունը և արբիտրաժը: Սպառողները նաև իրավունք ունեն դիմել դատարան, եթե նրանք ի վիճակի չեն վեճը լուծել այլ միջոցներով:

Օրենքը սահմանում է ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքի պահպանման նկատմամբ վերահսկողության համակարգ և նախատեսում է տուգանքներ սպառողների իրավունքները խախտող արտադրողների համար:

Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի Հանրապետություն սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքը կարևոր հիմք է ապահովում սպառողների իրավունքների պաշտպանության և անվտանգ և բարձրորակ ապրանքների ու ծառայությունների հասանելիության ապահովման համար։

Հարկ է նշել, որ ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքը մշտապես զարգանում և թարմացվում է, որպեսզի համընթաց ընթանա շուկայի փոփոխություններին և սպառողների կարիքներին: Օրինակ ՝ օրենքը կարող է փոփոխվել ՝ կապված ապրանքների կամ ծառայությունների նոր տեսակների հետ կամ արտացոլելով սպառողների վարքագծի փոփոխությունները:

Այն սպառողները, ովքեր տեղյակ են իրենց իրավունքներին և ունակ են պաշտպանել իրենց շահերը, ավելի հավանական է, որ ստանան ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքի առավելությունները: Այդ նպատակով կարևոր է, որ սպառողները տեղեկացված լինեն իրենց իրավունքների մասին, հասկանան, թե ինչպես մուտք գործել ապրանքների և ծառայությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն և իմանան, թե ինչպես բողոք ներկայացնել, եթե նրանք վնաս են ունենում արտադրանքի օգտագործման արդյունքում:

Բացի այդ, պետական հիմնարկները, ոչ առևտրային կազմակերպությունները և սպառողների իրավունքների պաշտպանության խմբերը կարևոր դեր են խաղում ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքի կիրարկումն ապահովելու և սպառողներին իրենց իրավունքների մասին կրթելու գործում ։ Այս կազմակերպությունները կարող են առաջարկել ռեսուրսներ, ինչպիսիք են ուղեցույցները և ուսումնական նյութերը, որոնք կօգնեն սպառողներին հասկանալ իրենց իրավունքները և ինչպես պաշտպանել դրանք:

Եզրափակելով, ՀՀ սպառողների իրավունքների պաշտպանության մասին օրենքը կարևոր գործիք է ապահովելու, որ սպառողները ունենան անվտանգ և բարձրորակ ապրանքներ և ծառայություններ, և որ նրանց իրավունքները պաշտպանված լինեն: Ինչպես սպառողների, այնպես էլ արտադրողների համար կարևոր է հասկանալ օրենքի դրույթները և միասին աշխատել արդար և հավասար շուկա խթանելու համար:

ՀՀ օրենքը արժեթղթերի շուկայի մասին

Արժեթղթերի շուկայի մասին ՀՀ օրենքը Հայաստանում արժեթղթերի շուկան կարգավորող օրենսդրական ակտ է: Օրենքը կարգավորում է արժեթղթերի թողարկումը, առևտուրը և հաշվարկները, ինչպես նաև արժեթղթերի շուկայում ներգրավված ընկերությունների և անհատների գրանցումը: Այն սահմանում է արժեթղթերի թողարկողների կողմից տեղեկատվության բացահայտման և հաշվետվության կանոնները, ինչպես նաև սահմանում է արժեթղթերի շուկայի մասնակիցների, այդ թվում ՝ բրոքերների, դիլերների և ներդրումային խորհրդատուների գործունեության կարգավորող շրջանակը: Ապրանքը նախատեսված է ներդրողներին պաշտպանելու և արժեթղթերի շուկայի ամբողջականությունն ու կայունությունն ապահովելու համար:

Բացի այդ, արժեթղթերի շուկայի մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքը շուկայի մասնակիցներից պահանջում է պահպանել շուկայի վարքագծի կանոնները, ներառյալ ներքին առևտրի շուկայի մանիպուլյացիային վերաբերող կանոնները: Օրենքը նաև սահմանում է արժեթղթերի հրապարակային առաջարկի պայմանները և նախատեսում է արժեթղթերի տեղաբաշխման կարգավորում: Օրենքով է նաև սահմանցած արժեթղթերի շուկայում միջնորդների գործունեության կարգավորման գործընթացը, ներառյալ կապիտալի համարժեքության և հաճախորդների միջոցների բաժանման պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ներդրողների պաշտպանություն, ներառյալ ժամանակին և ճշգրիտ տեղեկատվություն ստանալու իրավունքը, արդար և թափանցիկ շուկաներ մուտք գործելու իրավունքը և օրենքով սահմանված վեճերի լուծման մեխանիզմի միջոցով նրանց բողոքները լուծելու իրավունքը: Օրենքն ապահովվում է ՀՀ Կենտրոնական բանկի և ֆինանսական կարգավորման հանձնաժողովի կողմից ‘ անհրաժեշտության դեպքում համագործակցելով այլ կարգավորող մարմինների հետ:

Բացի վերը շարադրված դրույթներից, արժեթղթերի շուկայի մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքը նախատեսում է նաև շուկայական ենթակառուցվածքի կարգավորում, ներառյալ արժեթղթերի հաշվարկման և փոխանցման կանոններն ու ընթացակարգերը: Օրենքը պահանջում է, որ արժեթղթերի բոլոր գործարքները գրանցվեն արժեթղթերի կենտրոնացված դեպոզիտարիայում ‘ գրառումների ճշգրտությունն ու հուսալիությունը ապահովելու համար:

Օրենքը նախատեսում է նաև ներդրումային ֆոնդերի և ներդրումային ընկերությունների կարգավորում, ներառյալ գրանցման և բացահայտման պահանջները: Օրենքը սահմանում է արժեթղթերի շուկայում առևտրի համար արժեթղթերի պիտանիության որոշման չափանիշներ և նախատեսում է կարճ վաճառքի և մարժայի առևտրի կարգավորում: Ակտը նախատեսում է նաև ածանցյալ գործիքների կարգավորում, ներառյալ ածանցյալ գործիքների պայմանագրերի առևտրի, քլիրինգի և հաշվարկների վերաբերյալ կանոնակարգերը:

Վերջապես, արժեթղթերի շուկայի մասին ՀՀ օրենքը նախատեսում է համագործակցություն և համակարգում կարգավորող մարմինների և համապատասխան այլ գերատեսչությունների միջև, ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ միջազգային մակարդակում, արժեթղթերի շուկայի կայունությունն ու ամբողջականությունն ապահովելու համար: Օրենքը նախատեսում է տեղեկատվության և փորձի փոխանակում, ինչպես նաև աշխատանքային խմբերի և համագործակցության այլ մեխանիզմների ստեղծում ‘ արժեթղթերի շուկայի արդյունավետ կարգավորմանը նպաստելու նպատակով:

Արժեթղթերի շուկայի մասին ՀՀ օրենքը նախատեսում է նաև շուկայական միջնորդների, այդ թվում ՝ բրոքերների, ներդրումային խորհրդատուների և շուկայի այլ մասնակիցների գործունեության կարգավորում: Օրենքը սահմանում է լիցենզավորման և վերահսկողության պահանջներ այդ միջնորդների համար, ներառյալ մասնագիտական չափանիշներին համապատասխանելու և իրենց հաճախորդների լավագույն շահերից ելնելով գործելու պահանջը: Օրենքը պահանջում է, որ միջնորդները բացահայտեն շահերի բախման մասին տեղեկատվությունը, պահպանեն բավարար կապիտալ և ապահովագրություն և ունենան ռիսկերի կառավարման և համապատասխանության համապատասխան համակարգեր:

Օրենքը նաև սահմանում է արժեթղթերի թողարկողների իրավունքներն ու պարտականությունները, ներառյալ հանրությանը ճշգրիտ և ժամանակին տեղեկատվություն տրամադրելու պարտականությունը: Օրենքը պահանջում է, որ թողարկողները ունենան արդյունավետ ներքին վերահսկողություն և համապատասխանեն բացահայտման և հաշվետվությունների պահանջներին: Օրենքը նախատեսում է փոքրամասնությունների բաժնետերերի իրավունքների պաշտպանություն, ներառյալ արդար վերաբերմունքի իրավունքը և կորպորատիվ որոշումների կայացմանը մասնակցելու իրավունքը:

Օրենքը նախատեսում է արժեթղթերի շուկայի համար նորմատիվ իրավական դաշտի ստեղծում, որը նպաստում է կայունությանը, արդարությանը և թափանցիկությանը, ինչպես նաև պաշտպանում է շուկայի բոլոր մասնակիցների, ներառյալ թողարկողների, ներդրողների և միջնորդների շահերը: Օրենքը նպատակ ունի ստեղծել պայմաններ, որոնք նպաստում են արժեթղթերի շուկայի աճին և զարգացմանը և աջակցում են տնտեսության ֆինանսավորմանը արժեթղթերի թողարկման և առևտրի միջոցով:

Ավանդների փոխհատուցում

Տեղեկացնել իշխանություններին

Եթե ֆինանսական հաստատությունը չի կարողանում վերադարձնել ավանդը, ավանդատուն պետք է անհապաղ տեղեկացնի համապատասխան մարմիններին, օրինակ՝ Հայաստանի Հանրապետության Կենտրոնական բանկին կամ ավանդների ապահովագրման գործակալությանը:

Ներկայացնել պահանջ

Եթե ավանդատուն իրավասու է փոխհատուցում ստանալու համար, նա պետք է պահանջ ներկայացնի համապատասխան մարմնին, որը կարող է պահանջել ավանդի ապացույցներ, ինչպիսիք են բանկային քաղվածքները կամ չեղյալ համարված չեկերը:

Սպասել հայցի մշակմանը

Յամապատասխան մարմինը կուսումնասիրի հայցը և կորոշի, թե արդյոք հասանելի է փոխհատուցումը:  Հայցի մշակման ժամկետը կարող է տարբեր լինել և տևել մի քանի շաբաթ կամ ամիս:

Ստանալ փոխհատուցում

Եթե պահանջը հաստատվի, ավանդատուն կստանա փոխհատուցում, որը կարող է լինել չեկի կամ էլեկտրոնային փոխանցման տեսքով:  Փոխհատուցման չափը կախված կլինի ավանդի տեսակից և համապատասխան մարմնի կողմից սահմանված ծածկույթի սահմաններից:

Ավանդների փոխհատուցման վերաբերյալ հաճախ տրվող հարցեր.

1. Ու՞մ ավանդներն են երաշխավորվում:

Հիմնադրամը երաշխավորում է ՀՀ-ում գործող բանկերում (բացառությամբ իր՝ ՀՀ տարածքից դուրս ստեղծված մասնաճյուղերի), ինչպես նաեւ ՀՀ տարածքում ստեղծված օտարերկրյա բանկի մասնաճյուղերում՝ ֆիզիկական անձանց, այդ թվում` անհատ ձեռնարկատերերի կողմից ներդրված ավանդների հատուցումը:

2. Արդյոք երաշխավորվու՞մ են ավանդները միաժամանակ մի քանի բանկերում:

Այո: Եթե ավանդատուն ունի ավանդներ ՀՀ տարածքում գործող մի քանի բանկերում, ապա նրա ավանդները երաշխավորվում են յուրաքանչյուր բանկում`առավելագույն սահմանաչափով։

3. Արդյոք երաշխավորվու՞մ են ավանդները այլ արժույթներով:

Այո. Երաշխավորվում են ավանդատուի եւ՛ դրամային եւ՛ արտարժութային ավանդները:

4. Ո՞վ է ավանդների հատուցման երաշխավորողը:

Ավանդների հատուցման երաշխավորողն է Ավանդների հատուցումը երաշխավորող Հիմնադրամը։

5. Որո՞նք են երաշխավորման առավելագույն չափերը ազգային և արտարժութային միջոցների համար:

Դրամային ավանդների երաշխավորման առավելագույն մեծությունը 16 մլն դրամ է, իսկ արտարժութային ավանդների երաշխավորման առավելագույն մեծությունը՝ 7 մլն դրամ:

6. Ի՞նչ է պահանջվում ավանդատուից, որպեսզի իր ավանդը երաշխավորված լինի:

Ավանդատուից որեւէ գործողություն կամ փոխհատուցում չի պահանջվում: Եթե ավանդատուն բանկում ունի ավանդ, ապա այդ ավանդն արդեն երաշխավորված է:

7. Ո՞ր ավանդները չեն երաշխավորվում:

Չի երաշխավորվում այն ավանդը, որը ա) պատկանում է տվյալ բանկի ղեկավարին և (կամ) նրա ընտանիքի անդամներին. բ) պատկանում է տվյալ բանկում նշանակալից մասնակցություն ունեցող անձին և (կամ) նրա ընտանիքի անդամներին. գ) որի սեփականատերը (համասեփականատերը) հրաժարվել է իր մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքից. դ) օրենքով և իրավական այլ ակտերով սահմանված կարգով ճանաչվել է հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված դրամական միջոց, քանի դեռ դրա սեփականատերը հակառակը չի ապացուցել. ե) տվյալ բանկում ներդրվել է բանկային ավանդի ներդրման պահին տվյալ բանկի կողմից հրապարակային պայմանագիր կնքելու առաջարկով նախատեսված նմանատիպ բանկային ավանդների տոկոսադրույքը առնվազն 1,5 անգամ գերազանցող տոկոսադրույքով:

8. Ինչպե՞ս կարող են ավանդատուները տեղեկանալ ավանդների հատուցման դեպքի մասին

Հիմնադրամը հատուցման դեպքի օրվան հաջորդող երեք աշխատանքային օրվա ընթացքում Հայաստանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային http://www.azdarar.am կայքում և առնվազն հանրային մեկ լրատվամիջոցով հայտարարություն է հրապարակում հատուցման դեպքի մասին՝ նշելով երաշխավորված ավանդն ստանալու կարգը, ներառյալ` ավանդատուի գրավոր կամ էլեկտրոնային եղանակով պահանջի ներկայացման կարգը, անհրաժեշտ փաստաթղթերի ու տեղեկությունների ցանկը, պայմանները, եղանակները, ժամկետները: Հատուցման դեպքին հաջորդող 10-րդ աշխատանքային օրվանից առնվազն մեկ օր առաջ Հայաստանի Հանրապետության հրապարակային ծանուցումների պաշտոնական ինտերնետային http://www.azdarar.am կայքում և առնվազն հանրային մեկ լրատվամիջոցով հրապարակում է լրացուցիչ հայտարարություն, որտեղ նշվում են` ա) երաշխավորված ավանդների վճարումն իրականացնող բանկի և դրա մասնաճյուղերի անվանումները և հասցեները. բ) ավանդատուի գրավոր կամ էլեկտրոնային եղանակով ներկայացված պահանջի և Հիմնադրամի տրամադրած ավանդատուների ցուցակի միջև տեղեկությունների անհամապատասխանության դեպքում` երաշխավորված ավանդի հատուցումն ստանալու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը:

9. Ի՞նչ արժույթով են հատուցվում երաշխավորված։

Հատուցումն իրականացվում է միայն հայկական դրամով: Արտարժութային ավանդների դրամական համարժեքությունը որոշվում է հատուցման դեպքը տեղի ունենալու օրվա դրությամբ ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից հրապարակված արժութային շուկաներում ձևավորված միջին փոխարժեքով:

10. Ի՞նչ ձևով է կատարվում ավանդների հատուցումը։

Երաշխավորված ավանդի հատուցումն իրականացվում է ինչպես կանխիկ, այնպես էլ անկանխիկ` ավանդատուի նշված հաշվին փոխանցման միջոցով:

11. Ի՞նչ հերթականությամբ են հաշվարկվում երաշխավորված ավանդները։

Երաշխավորված ավանդի հատուցման ենթակա գումարը հաշվարկելիս առաջին հերթին հաշվարկվում են դրամային ավանդները, իսկ երկրորդ հերթին՝ արտարժութային ավանդները: Ընդ որում առաջին հերթին հաշվարկվում եմ ավանդների հիմնական գումարները (ավանդատուի կամ երրորդ անձի կողմից հօգուտ ավանդատուի բանկին տրամադրված կամ բանկում առկա դրամական գումարը, որը ենթակա է վճարման ավանդատուին, ավանդատուի բանկում բացված հաշիվների վրա գտնվող դրամական միջոցները և բանկի թողարկած անվանական արժեթղթերով ներգրավված դրամական միջոցները), իսկ երկրորդ հերթին՝ վերը նշված դրամական միջոցների վրա հաշվարկված տոկոսների գումարները: Եթե ավանդատուն անվճարունակ բանկի նկատմամբ ունի խնդրահարույց պարտավորություն, ապա հատուցման ենթակա գումարը հաշվարկվում է բանկային ավանդի և խնդրահարույց պարտավորության հաշվարկված դրական պարտավորության հիման վրա:

12. Ի՞նչ միջոցների հաշվին են երաշխավորվում ավանդները։

Ավանդները երաշխավորվում են Հիմնադրամի միջոցների հաշվին:

13. Որտեղի՞ց են գոյանում Հիմնադրամի միջոցները։

Հիմնադրամի միջոցները ձեւավորվում են բոլոր բանկերի կողմից վճարվող պարտադիր երաշխիքային վճարների հաշվին, միջոցների կառավարումից ստացված եկամուտներից։ Հիմնադրամը կարող է ստանալ վարկեր, փոխառություններ, երաշխիքներ, դրամաշնորհներ, նվիրատվություններ և նվիրաբերություններ։

14. Ի՞նչ է լինում ավանդատուի ավանդի չհատուցված մասի հետ։

Երաշխավորված ավանդի հատուցման դեպքում ավանդատուն ավճարունակ բանկի նկատմամբ իր պահանջի իրավունքը պահպանում է բանկային ավանդի և հատուցված երաշխավորված ավանդի տարբերության չափով։ Բանկային ավանդի և հատուցված երաշխավորված ավանդի տարբերությունն ավանդատուին վերադարձվում է «Բանկերի, վարկային կազմակերպությունների, ներդրումային ընկերությունների, ներդրումային ֆոնդի կառավարիչների և ապահովագրական ընկերությունների սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով։